Skąd pochodzi husaria ?

Pierwowzorem polskich elitarnych oddziałów husarzy, byli węgierscy jeźdźcy zwani usarzami lub racami. To właśnie od nich Polacy przejęli charakterystyczne części uzbrojenia, takie jak skrzydła i długie kopie. 

Nazwa husaria pochodzi z języka serbskiego, gdzie  usar lub gusar  oznacza konnego wojownika, korsarza lub rozbójnika. Niektórzy przyjmują, że wywodzi się ona z języka węgierskiego, w którym  huszár będący połączeniem dwóch  wyrazów husz - dwadzieścia oraz ar oznaczający lenno lub dobra ziemskie. Pojawiła się też ciekawa teoria, jakoby słowo  "husaria”, pojawiało się już w X i XI w. w źródłach bizantyjskich, jako lekka jazda zwiadowcza. Dopiero później miało przeniknąć do Serbów, następnie na Węgry, a w końcu do Rzeczpospolitej.

Korzeni husarii dopatrywać się możemy w serbskich racach, którzy po porażce z  Turcją na Kosowym Polu w 1389 r. i aneksji państw bałkańskich, szukali miejsca dla siebie w chrześcijańskiej części Europy, by tam kontynuować walkę z osmańskim wrogiem. Z Węgier trafili do Polski około roku 1500. Pierwszym znanym polskim dokumentem wymieniającym husarzy, jest spisany po łacinie regest skarbowy z roku 1500 Regestrum in quo diversi computi ti rationem..., w którym znaleziono najstarszy zapis o zaciągnięciu husarzy na służbę Jagiellonów. 1503 roku informację o husarzach zanotował w swej kronice Maciej Stryjkowski;

(...)tejże jesieni  doszła nowina króla Aleksandra (Jagiellończyka), iż Tatarowie przeszedłszy rzekę Przypeć pustoszą włości litewskie, a król przeciwko nich posłał książę Michajłowicza Olelkowicza słuckiego, a wojewodzica podolskiego Jana Buczackiego i przy nich dworzan litewskich i Raców niemało, którzy za litewskie pieniądze żołniersko po usarsku natenczas służyli(...)

Racowa- warto spojrzeć na specyficznie zakrzywioną  tarcze

 Przybyli Serbowie i Węgrzy do walki używali kopi i tarczy - nie używali zbroi. Charakterystycznym elementem dekoracyjnym drewnianych "tarcz tureckich", używanych przez wczesnych husarzy były skrzydła, które z pewnością przejęto ze wschodu. Natomiast kopia miała rekordową długość od 4,5 do 6,2 metr i była wydrążona w środku, co obniżało jej ciężar i opleciona z wierzchu skórzanymi pasami dla usztywnienia. Husaria była więc z natury jazdą lekką. Z czasem na przybyłych wojownikach zaczęło się wzorować polskie rycerstwo, które musiało zmniejszyć masę swojego rynsztunku, by skutecznie walczyć ze wschodnią lekką jazdą. Natomiast  husarze dla lepszej ochrony zaczęli  nosić przyłbice i lekkie pancerze.
Z czasem w szeregach  husarii pojawiało się coraz więcej Polaków. W wyniku reform wojskowych Stefana Batorego, husaria została oczyszczona z domieszek innych formacji i przekształcona w półciężką jazdę przełamującą. W tym okresie pojawiły się nowe unikalne husarskie typy uzbrojenia jak np. płytowa półzbroja z ościami wzmacniającymi. Choć ciężkozbrojna husaria przełamująca była unikalną polską jednostką, której nikomu nie udało się z sukcesem skopiować, to należy ją uznać w dużej mierze za wynalazek węgierski. Husarzy królowali na polach bitew przez  ponad 200 lat.  Przez ten czas zyskali szacunek i budzili podziw innych państw. Nie bez powodu jest określana mianem najskuteczniejszej formacji w dziejach kawalerii.