Jak ziemniaki "zawojowały" Polskę i Europę

Ojczyzną ziemniaków jest Ameryka Południowa. Zostały tam udomowione ok. 8 000 lat temu. Pierwsi uprawiali je Inkowie, budując na górskich zboczach, poletka i systemy nawadniające. Pierwsze ślady upraw odnaleziono w Andach na wysokości ok.  4000 m n.p.m,  koło jeziora Titicaca .Odporny na surowy, zimny klimat i mało żyzną glebę ziemniak,szybko stał się podstawowym produktem spożywczym w państwie Inków. Argumentem za tym może być fakt, że uprawiali oni ok. 250 różnych odmian ziemniaków.

Poletka na zboczu Andów 

W XVI wieku ziemniaki przywędrowały do Europy. Jednak nie zdobyły serc europejczyków. Uważano, iż bulwy tych roślin  wywoływały  liczne chorób. Miały szkodzić nie tylko ludziom ale i zwierzętom. Z tego powodu, jak i również ze względu na piękne kwiaty, ziemniak stał się rośliną ozdobną. Podobno kwiatkami ziemniaka przystrajali się  nawet, dostojnicy z papieskiego dworu.

Ziemniaki zaczęły być uprawiane na dużą skalę za sprawą Anglików. U Anglików ziemniaki szybko zdobyły zainteresowanie i już w XVII wieku,  stały się jedną z najważniejszych roślin uprawnych.
     W 1565 roku, John Hawkins przywiózł bulwy do Irlandii. Brak żywności doprowadził tam do wyludniania się całych wsi. Ludzie jedli co się dało, dlatego często zapadali na choroby takie jak : tyfus czy  cholera. Dzięki ziemniakom złagodzono skutki głodu.

Na kontynencie europejskim  uprawy ziemniaków rozpowszechniły się ok. 1700 roku, głównie na terenie Niderlandów, czyli na obszarze  dzisiejszej Belgi i Holandii . Do rozpowszechnienia bulw  szczególnie przyczynili się opaci z klasztoru św. Piotra pod Gandawą (dzisiejsza Belgia). Zobowiązali oni dzierżawców pól, do płacenia czynszu ziemniakami, które były ich przysmakiem.

We Francji bulwy przyjęto z małymi oporami. Wierzono, że po spożyciu  wywołują  wysoką gorączkę. Sytuacja zmieniła się wraz, z zainteresowaniem się bulwami ekonomisty Anne Roberta Turgota. Za jego pośrednictwem, zaczęto rozdawać za darmo sadzonki ziemniaków, głównie rolnikom i proboszczom wiejskim. Turgot podczas wizytacji czy przejazdu przez wsie, kazał sobie podawać dania wyłącznie z ziemniaków. To za jego przyczyną Ludwik XVI(król Francji) jadł bardzo często ziemniaczane potrawy.

 Kartofle przyjęły się także w Prusach. W połowie XVIII wieku, królestwo Prus przygotowywało się do wojny z Austrią. Pobór do wojska objął wielu młodych mieszkańców ze wsi. Obawiano się, że uprawy zbożowe mogą zmarnieć na polach. Fryderyk II Wielki wydał specjalny dekret, w którym zobowiązał chłopców na Pomorzu i Śląsku do sadzenia  ziemniaków, rośliny ledwo znanej na terenie ówczesnych Niemiec.  Wydał także rozkaz, aby pola kartofli  znajdujące się wokół Poczdamu i Berlina były chronione przez straże. Gdy do zagranicznej bulwy przekonali się chłopi, uprawy stawały się coraz bardziej powszechne. Sadzonki były rozdawane za darmo. Decyzja Fryderyka II miała ochronić Prusy od klęski głodu.

Pole ziemniaków 

W Polsce uprawa ziemniaków, jako rośliny ozdobnej rozpoczęła się od króla Jana III Sobieskiego. Miał on przywieźć sadzonki z słynnej wyprawy pod Wiedeń(1683 rok). Bulwy były podarunkiem Leopolda I i pochodziły z jego wiedeńskich ogrodów. Uprawę na większą skalę rozpoczęto za panowania  Augusta III Sasa. Polski historyk Jędrzej Kotwicz w swoim dziele "Opis obyczajów za panowania Augusta III", poświęcił ziemniakom osobny dział - "O kartoflach"


     "Jabłka zaś ziemne, czyli ziemniaki, a po teraźniejszemu kartofle, bądź świeże, bądź stare w jednej utrzymując się porze, równą też apetytowi sprawują satysfakcję. Zjawiły się najprzód (w Polsce) za Augusta III w ekonomiach królewskich, które samymi Niemcami, Sasami osadzone były, a ci dla swojej wygody ten owoc z Saksonii z sobą przynieśli i w Polsce rozmnożyli. Długo Polacy brzydzili się kartoflami, mieli je za szkodliwe zdrowiu, a nawet niektórzy księża wmawiali w lud prosty takową opinię, nie żeby jej sami dawali wiarę, ale żeby ludzie przywyknąwszy niemieckim smakiem do kartofli, mąki z nich jak tamci nie robili i za pszenną nie przedawali, przez co by potrzebującym mąki przez się pszennej do ofiary ołtarzowej, mąką kartoflową, choćby i z pszenną zmieszaną, zawód świętokradzki czynili. Na końcu panowania Augusta III kartofle znajome były wszędzie w Polsce, w Litwie i na Rusi."


Warto także wspomnieć, że pod koniec XVIII wieku zaczęto wyrabiać z ziemniaków skropię i alkohol, dlatego ciągle zwiększano powierzchnię upraw.

W 1819 roku, Adam Mickiewicz tak pisał o kartoflach :

„Ten zboża w ziemię rzuca, sad innego trudzi,
Wtem mróz podetnie drzewa, nasiona wystudzi.
A kartofla, w głąb warstwę przekopawszy skrzepłą,
Na łonie wielkiej matki potrzebne ma ciepło
I owoc z tysiącznego dająca porostu,
Wygłodzonych oraczów zachowa od postu.
Gdzie krainy przedajnych dłoń uprawia czarna
I po bagnach hoduje białych ryżów ziarna,
Ileż razy ubóstwem albo zbytkiem wody
Plon zaginął, a ziemlanka odpędziła głody
I z wnętrza ziemi sącząc potrzebne wilgocie,
Równie była obfitą w suszach i we słocie”.

Pomnik ziemniaka w Biesiekierzu